داستان پهپادهای نظامی از آنجا شروع شد که از اوایل دهه ۴۰ شمسی ارتش آمریکا به صورت آزمایشی از پهپادهای ابتدایی برای عملیات شناسایی در جنگ ویتنام استفاده کرد. در دهه ۵۰ شمسی نیز تعدادی پهپاد آمریکایی در اختیار ارتش ایران قرار گرفت که قرار بود برای آزمایش رادارها و سیستم‌های پدافند موشکی استفاده شوند. یک برنامه ۱۰ ساله هم طراحی شد تا ارتش دوره پهلوی با کمک آمریکا، روش کار با پهپادها و فناوری ساخت آنها را یاد بگیرد. بر همین اساس در ایران برنامه‌ای مطالعاتی برای ساخت پهپادی با نام «هدف» در دستور کار بود که البته به جایی نرسید.
گذشت تا اینکه جنگ تحمیلی رخ داد و یک روز در سال ۱۳۶۲ فرماندهان دفاع مقدس خبردار شدند جایی در ایران عده‌ای پهپاد می‌سازند. فرماندهان جنگ، پهپاد می‌خواستند چه کار؟ آن روزها هواپیماهای شناسایی «آر اف ۴» ارتش برای عملیات شناسایی و عکسبرداری هوایی محدودیت‌های فنی و پروازی داشتند و در جبهه‌ها پهپاد نیاز بود و خیلی هم واجب و لازم بود؛ مسأله پیروزی یا شکست بود در هر عملیات و موضوعی حیاتی بود برای جبهه‌ها.
گردان پهپادی رعد نخستین یگان پهپادی ایران بود که در جبهه‌های دفاع مقدس تشکیل شد
روایت نخستین پرواز در آسمان دفاع مقدس
کجا پهپاد ساخته بودند؟
۲ محقق در جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان بنا به علاقه شخصی یک پهپاد عملیاتی ساخته بودند. پیش از آن تحقیق درباره پهپادها در نهادهای دیگری ازجمله توسط شهید چمران در وزارت دفاع و در دانشگاه‌های شیراز و صنعتی اصفهان و صنعتی شریف پیگیری شده بود، ولی تا آن موقع چون به پهپاد نیازی نبود پیشرفت این طرح‌ها هم در اولویت نبود. وقتی فرماندهان جنگ دنبال پهپاد رفتند تازه جامعه علمی ایران دانست که پهپاد چقدر مهم است و حیاتی است.
القصه، چند نفر از جهاد دانشگاهی اصفهان رفتند به جبهه‌ها و افرادی که در این زمینه دانشی داشتند، گرد آمدند و گردان جدیدی در سپاه شکل گرفت که نامش «گردان پهپادی رعد» بود. این گردان، پهپاد را در مناطق عملیاتی آزمایش کرد و برای رفع نواقص آن بررسی‌های اولیه انجام شد و این هم روایت فرمانده گردان پهپادی رعد از نخستین پرواز پهپاد ایرانی بر آسمان دفاع مقدس: «ما دوباره به اصفهان رفتیم تا نمونه آزمایشی را بسازیم. در مدت کمی ۵ فروند از این هواپیماها را کاملا دستی و با ابزارهای اولیه ساختیم. این ۵ نمونه را به نهر خین در مناطق جنگی بردیم. ما درست موقعی رسیدیم که قرار بود عملیات... انجام شود. به ما اعلام کردند که سریعا از این منطقه عکس بگیرید...
به‌محض اینکه هواپیما پرواز کرد همزمان بچه‌های خودی و عراقی‌ها شروع کردند به تیراندازی به سمت این هواپیماها! در همین شرایط هواپیما ۲ سری دور زد و عکس گرفت. ما عکس‌ها را گرفته بودیم ولی به فکر لابراتوار نبودیم. در نتیجه در یک کانتینر با چند لگن و دارو و تاریک‌کردن فضا عکس‌ها را ظاهر کردیم. عکس‌ها که ظاهر شد، سنگرها، تانک‌ها و جاده‌ها مشخص بود...
فرماندهان از نتایج کار خیلی ذوق‌زده شده بودند و همانجا گفتند که عملیات امشب لغو شود. عکس‌های ما نشان می‌داد که یکی از اطلاعات نیروهای اطلاعات عملیات اشتباه بوده است و اگر عملیات انجام شود تلفات سنگینی خواهیم داشت».
تصویری از مرکز تعمیرات پهپاد در دوران جنگ تحمیلی
پهپاد ایرانی آرتیست سینما شد!
خیلی زود پهپادها در جبهه خوش درخشیدند و قرار شد تشکیلات گسترده‌تری برای ساخت پهپاد تأسیس شود و همین هم شد. در سال ۱۳۶۴ «صنایع هوایی قدس» تشکیل شد و براساس همان طرح محققان جهاد دانشگاهی پهپاد «تلاش ۱» را ساخت که با رادیو کنترل پرواز می‌کرد و سرعتش ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت بود. صنایع هوایی قدس در آن دوره کاری کرد کارستان؛ خیلی زود «تلاش ۲» هم آمد که این یکی سرعتش ۱۴۰ کیلومتر بود و ۴۵ دقیقه پرواز می‌کرد و به ارتفاع ۲۷۰۰ متری هم می‌رسید و بعد «مهاجر» هم آمد که مشهورترین پهپاد ایران شد.
چرا مهاجر مشهور است؟ چون آرتیست فیلم مهاجر ساخته «ابراهیم حاتمی‌کیا» بود که در سال ۱۳۶۸ ساخته شد و خیلی از ایرانی‌ها در آن فیلم اولین بار پهپاد را دیدند و شناختند. چه بسا خیلی‌ها از همان‌موقع از پهپادبازی خوششان آمد و بعدها شدند محققان علوم پهپادی ایران.
بسیاری از ایرانی‌ها با تماشای فیلم «مهاجر» از همان دهه ۶۰ عاشق پهپادها شدند
خیلی‌ها شهید شدند تا پهپادها پرواز کنند
حالا این پهپادهای ابتدایی در جنگ چقدر به کار آمدند؟ خیلی. نخستین مأموریت مهاجر عکسبرداری از شلمچه بود و بعد در عملیات کربلای ۴ و کربلای ۵ از پهپادها به صورت گسترده برای شناسایی و عکسبرداری هوایی استفاده شد. علاوه بر آن پهپادها هر جا که در دسترس بودند، برای عکسبرداری هوایی از مواضع دشمن پرواز داده می‌شدند و عکس‌هایی می‌آوردند که احتمال موفقیت عملیات را بالا می‌برد و جان‌ها را نجات می‌داد؛ از آسمان می‌دیدند کمین‌ها را و مواضع دشمن را و خطرها را.
علاوه بر آن از عکس‌های پهپادی برای تعیین مختصات جغرافیایی تجهیزات دشمن و انهدام آنها نیز استفاده می‌شد. با وجود پهپادها دیگر کار راحت شده بود؟ خیر. تعداد پهپادها محدود بود و بُرد رادیوکنترل‌ها هم کم. بُرد رادیوکنترل مهاجر در بهترین حالت حدود ۲ کیلومتر بود و برای نفوذ پهپاد به محدوده دشمن باید یک هدایتگر دوم به داخل مواضع دشمن نفوذ می‌کرد و از یک جایی به بعد پهپاد را روی هوا تحویل می‌گرفت و هدایت می‌کرد و عکس می‌انداخت و دوباره پهپاد را بازمی‌گرداند و روی هوا تحویل می‌داد به هدایتگر اول. در جبهه‌ها خیلی‌ها شهید شدند تا پهپادها به هوا رفتند.
گزارشی در ویژه‌نامه جبهه روزنامه اطلاعات درباره استفاده از پهپاد در دفاع مقدس در سال ۱۳۶۶ شمسی
نیشی که «مهاجر» به بعثی‌ها می‌زد!
نکته جالب درباره مهاجر اینکه موفقیت‌های آن باعث افزایش اعتماد به نفس ایرانی‌ها در ساخت پهپاد شد و خاطره خوشی باقی گذاشت که در دهه‌های بعدی انگیزه پیشرفت پهپادی ایران بود. دیگر اینکه مهاجر جزو نخستین پهپادهای مسلح دنیا بود؛ ایرانی‌ها ابتکار زده بودند و ۶ راکت آرپی‌جی روی بال‌هایش سوار کرده بودند و هر بار که برای شناسایی می‌رفت، یک نیشی هم می‌زد به ارتش بعثی.
ایرانی‌ها در جبهه با ابتکار در ساخت سکوهای پرتاب، از پهپادها در مناطق جغرافیایی مختلف استفاده می‌کردند
پهپاد یک بارمصرف!
از سال ۱۳۶۵ طرح‌های بیش‌تری برای ساخت پهپادهای جدید مطرح شد و یکی هم پهپاد «ابابیل» بود که سازمان صنایع دفاع ایران طرح ساختش را به صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) داد. البته طرح این پهپاد آن‌موقع به‌دلیل مشکلات و محدودیت‌های دوره جنگ تحمیلی، ساده‌سازی شد و عاقبت شد یک پهپاد یک‌بار‌مصرف که ۴۰ کیلوگرم مواد منفجره حمل می‌کرد و می‌رفت و می‌خورد به تأسیسات جنگی دشمن و تجهیزات بزرگ‌تر. همین پهپاد را از سال ۱۳۶۹ بازطراحی کردند و در خط تولید انبوه قرار گرفت و البته این‌بار شد پهپاد چند‌بار‌مصرف و استانداردی که در سال‌های بعد تجهیزاتش مدام به‌روز و پیشرفته‌تر شد.
عکس تاریخی از نیروهای ایرانی (یگان پهپادی رعد) و نسل اول پهپاد مهاجر (سال 1365 اهواز) - با سپاس از استاد اکبری - منتشر شده در کانال تلگرام IRABA
دهه هفتادی های پیشرفته تر
جنگ که تمام شد، ایران ساخت پهپاد را تعطیل کرد؟ نخیر. تازه فرصت‌های جدید پیش آمده بود برای کار بیش‌تر و بهتر روی پهپادها. و این‌طوری ایران یکی از نخستین کشورهایی شد که به صورت جدی به ساخت پهپاد پرداخت و دانش پهپادی را توسعه داد. در دهه ۷۰ شمسی پهپادهای مهاجر و ابابیل توسعه یافتند و دانش پهپادسازی در ایران بومی شد؛ مهاجر ۲ و ۳ ساخته شدند و نسل‌های پیشرفته‌تر ابابیل.
پس از پایان جنگ تحمیلی ایران به بومی سازی دانش پهپادی پرداخت
دهه هشتادی های جالب تر
اتفاقات جالب‌تر در دهه ۸۰ افتاد که پهپادها هوشمند شدند و مهاجر ۴ آمد که «مرصاد» نام گرفت. شعاع عملیاتی «تلاش ۲» حدود ۵ کیلومتر بود و شعاع عملیاتی مرصاد چقدر باشد خوب است؟ ۱۵۰ کیلومتر! سرعتش هم ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت است با مداومت پروازی ۷ ساعت. این پهپاد آن قدر خوب و کارآمد بود که نسخه‌هایی از آن با تجهیزات و کاربردهای متنوع برای نیروی زمینی ارتش و نیروی دریایی سپاه ساخته شد و «شاهین» و «صادق» نام گرفت.
اتفاق مهم‌تر در سال ۱۳۸۹ افتاد و «کرار» آمد که نخستین پهپاد تهاجمی ایرانی با موتور توربوجت است و شکارچی ناوهای جنگی دشمنان ایران. چرا؟ چون سرعتش ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت و بُردش یک هزار کیلومتر است و ۴ موشک کروز ایرانی حمل می‌کند و بله! قابلیت جالب کرار این است که می‌تواند ۲ بمب ۲۵۰ کیلوگرمی را حمل کند و انتحاری عمل کند. از کرار نسخه‌های پیشرفته‌تری هم تولید شده است از جمله «کرار ۴».
شگفتی‌های دهه نود؛ در ایران خبرهایی هست
از ابتدای دهه ۹۰ توان پهپادی ایران اوج گرفت؛ سال ۱۳۹۱ «حازم» آمد برای حمل بار و سال ۱۳۹۲ «حماسه» به پرواز درآمد برای مراقبت و «سریر» برای عکسبرداری. تمام این پهپادها نیز قابلیت تهاجمی دارند و بی‌دفاع نیستند در آسمان هرگز. «ابابیل ۳» نیز پهپادی است برای جنگ الکترونیک و کاربردهای نظامی و تجاری و تحقیقاتی. معلوم است که تعداد پهپادهای ایرانی از هر نوع محرمانه است، اما بالتبع از هر مدل پهپاد به تعداد زیاد و متناسب با میزان نیاز ساخته میشود. دیگر اینکه پهپادها بسیار کاربردی هستند و در مقایسه با تجهیزات نظامی هوایی چندان گران نیستند به یُمن هوش و دانش ایرانی.
سال ۱۳۹۲ برای پهپادهای ایرانی سالی ویژه بود. در این سال «شاهد ۱۲۹» از راه رسید و خوش آمد. شاهد ۱۲۹ از نظر کارشناسان نظامی، استراتژیک‌ترین پهپاد ایران است و مشخصاتش علت این شهرتش را آشکار می‌کند؛ مداومت پروازی ۲۴ ساعت و شعاع عملیاتی ۱۷۰۰ کیلومتر و قابلیت حمل ۸ موشک هوشمند «سدید». سدید چیست؟ جزو موشک‌های پیشرفته ایران است که قابلیت رهگیری و انهدام اهداف ثابت و متحرک را دارد. سال ۱۳۹۲ «فُطرُس» هم آمد که بزرگ‌ترین پهپاد ایرانی در آن زمان بود و با مداومت پروازی ۳۰ ساعت و شعاع عملیاتی ۲ هزار کیلومتر قابلیت حمل انوع موشک‌های کروز و هوا به زمین و انواع راکت را دارد. از همان‌موقع بود که کارشناسان نظامی در سراسر دنیا متوجه شدند در ایران خبرهایی هست و فرماندهان رده بالای ارتش‌ها به‌خصوص غربی‌ها و آمریکایی‌ها رفتند با مقامات سیاسی کشورشان از این سخن گفتند که ایران در حال تبدیل شدن به یک قدرت پهپادی در دنیاست.
همزمان با دانش پهپادی، ایران به توسعه فناوری راداری و جنگ الکترونیک پرداخت تا آسمان ایران در مقابل مهاجمان امن شود
سیلی‌های میلیون دلاری!
همزمان با توسعه فناوری پهپادی در ایران رادارها، تجهیزات کنترل پروازی، سیستم‌های جنگ الکترونیک و البته موشک‌ها و راکت‌های قابل حمل توسط پهپادها توسعه یافت و توان ایران را برای رهگیری پهپادهای مهاجم و حتی به دست‌گرفتن کنترل و نشاندن آنها افزایش داد. از اوایل دهه ۹۰ شمسی قدرت راداری ایران نیز جزو شگفتی‌های نظامی در جهان شد و همه فهمیدند که رادارهای نظامی پرتعداد ایران از جمله سامانه علیم، قدیر، عصر، آسمان، الوند، طارق، بصیر ۱۱۰، افق، ثامن و رادار سه‌بعدی سامانه مصباح آسمان ایران را امن کرده‌اند در برابر پهپادها و تجهیزات نظامی مهاجم.
آذرماه سال ۱۳۹۰ یگان‌های پهپادی ایران پهپاد آمریکایی «آر کیو ۱۷۰» را در خاک ایران سالم فرود آوردند و چشم‌ها از حیرت گرد شد. از روی همین پهپاد و با روش مهندسی معکوس، پهپادهای «صاعقه» و «سیمرغ» ساخته شدند و این صاعقه پهپادی است با قابلیت حمل ۴ موشک هوشمند نقطه‌زن.
یک سال بعد پهپاد «اسکن ایگل» آمریکایی به اسارت گرفته شد و باز مهندسی معکوس و پهپادهای جدید. شهریور سال ۱۳۹۳ هم پهپاد جاسوسی «هرمس» متعلق به رژیم صهیونیستی در استان اصفهان افتاد زمین و البته قبل از سقوط یک موشک ایرانی خورده بود! عاقبت در مهرماه سال ۱۳۹۵ نمایشگاهی برپا شد و پهپادهای غنیمتی دیگری از جمله «ام کیو ۱ سی» و «آر کیو ۷» آمریکایی را نمایش داد. در نمایشگاهی دیگر پهپاد «آر کیو ۱۱» آمریکایی رونمایی شد و معلوم شد ایران سرزمین سقوط بیگانگان است.
۳۰ خرداد سال ۱۳۹۸ یک پهپاد آمریکایی «آر کیو ۴ گلوبال هاوک» که به حریم هوایی ایران وارد شده بود، توسط سامانه پدافند هوایی «سوم خرداد» رهگیری و منهدم شد و افتاد و مُرد؛ این یکی لقبش فوق پیشرفته بود و ۲۰۰ میلیون دلار پولش بود. یک ماه بعد هم آمریکا اعلام کرد که یک پهپاد ایرانی را بالای سر ناو «یو اس اس باکسر» منهدم کرده که چند روز بعد ایران تصاویر ضبط‌شده توسط پهپادش از فراز ناو باکسر را منتشر کرد تا معلوم شود آمریکایی‌ها خالی بسته‌اند و پهپاد ایرانی سالم به آشیانه بازگشته است. این تصاویر مربوط به پیش و پس از زمان ادعایی آمریکایی‌ها مبنی بر انهدام پهپاد ایرانی بود و دروغگو رسوا شد. این پهپاد ایرانی از کدام نوع بود؟ «مهاجر ۴». مهاجرها مدام پیشرفت می‌کنند و حالا «مهاجر ۶» هم داریم که موشک‌های نقطه‌زن «قائم» را حمل می‌کند.
پهپاد مهاجر ۶ توانایی حمل و پرتاب موشک پیشرفته قائم را دارد
خیلی‌ها می‌خواهند پهپاد بسازند
پهپادهای بزرگ و کوچک، امروزه در دنیا کاربردهای گسترده‌ای در حوزه‌های نظامی و امنیتی و همچنین ناوبری، ارتباط مخابراتی، نقشه‌برداری، بررسی‌های جغرافیایی، هواشناسی، زمین‌شناسی و جاسوسی دارند. این پرنده‌های بی‌سرنشین در سراسر جهان به UAV معروفند، ولی در ایران از اختصار عبارت «پرنده هدایت‌پذیر از دور» به «پهپاد» معروف شده‌اند. ایران از نظر تقدم زمانی یکی از کشورهای پیشگام در حوزه تولید انواع پهپاد است و البته امروزه خیلی‌ها می‌خواهند پهپاد بسازند و بیش از ۳۰ کشور در حال طراحی و توسعه توان عملیاتی حدود ۲۵۰ مدل پهپاد هستند.
در ایران پهپادهای بسیاری در مرحله طراحی، توسعه و تولید قرار دارند از جمله پهپادهای نوع فراز. توسعه مینی‌پهپادها و میکرو‌پهپادها نیز برای مصارف تجاری و نظامی و همچنین عملیات شناسایی نامحسوس در دستور کار است.
پهپاد کمان ۲۲ مجهز به انواع موشک هوشمند
صهیونیست‌های اشغالگر بیش‌تر ترسیدند
در ایران پهپادهای جدید مدام از راه می‌رسند؛ اواخر سال ۱۳۹۹ پهپاد «کمان ۲۲» آمد که نخستین پهپاد پهن‌پیکر رزمی ایران است و بُردش ۳ هزار کیلومتر است و مهمات حمل می‌کند از انواع هوشمند و به مقدار کافی! اردیبهشت سال ۱۴۰۰ نیز یک پهپاد جدید آمد که بیش از همه صهیونیست‌ها از آن ترسیدند و اسمش «غزه» است؛ پهپادی با مداومت پروازی ۳۵ ساعت و سرعت ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت که حداقل ۵۰۰ کیلوگرم سلاح و تجهیزات حمل می‌کند.
«غزه» یکی از بهترین پهپادهای رزمی ایران با قابلیت‌های نظامی پیشرفته و سرعت ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت
عاقبت این عشق ایرانی‌ها به پهپادها چه شد؟ این شد که حالا با این همه پهپاد، ایران به اعتراف کارشناسان نظامی بین‌المللی همتراز آمریکا و چین یکی از ۵ قدرت پهپادی جهان است. البته دقیق‌ترش را سردار «امیرعلی حاجی‌زاده» فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفته است: «ما در حوزه پهپاد در تراز چهار کشور اول جهان هستیم». و ماجرای اساسی پهپادهای ایرانی اینکه: «ما امروز در حوزه پهپاد صاحب ایده، فناوری و صنعت هستیم و با ترکیب آن با روش‌های جنگ نامتقارن، طراحی و تولید آن را بر اساس ایده‌های عملیاتی و روش‌های خاص و انحصاری خود انجام می‌دهیم».
اغلب پهپادهای ایران به تجهیزات شناسایی اُپتیکی و راداری بومی مجهز هستند