عملیات تحریرالقدس در 21 بهمن ماه 1362 با رمز لبیک یا خمینی در جنوب غربی مریوان و مناطق کوهستانی دربندیخان عراق و به منظور انهدام ماشین جنگی ارتش عراق، پاسخ قاطع به حملات موشکی دشمن به شهر مظلوم و بیدفاع دزفول، گمراه کردن عراقیها از عملیات خیبر و آزادسازی ارتفاعات مهم منطقه شاخ شمیران به اجرا درآمد. نبرد تحریرُالقدس در حالی انجام شد که دشمن، جنگ شهرها را شدت بخشیده بود. این نبرد برای اولین بار به عنوان عملیات مقابله به مثل از سوی جمهوری اسلامی ایران، جواب کوبندهای تلقی شد که با انجام آن، اوضاع جدیدی بر مناطق علمیاتی، حاکم گردید. در این عملیات علاوه برتسلط رزمندگان اسلام به ارتفاعات منطقه، حدود 110 کیلومترمربع از خاک عراق به تصرف ایران درآمد و مقادیر زیادی سلاح سبک و وسایل مخابراتی به غنیمت سپاه اسلام افتاد.
این عملیات در ساعت ۲۱ شب ۲۱/۱۱/۶۲ با رمز «لبیک یا خمینی» در جنوب غربی مریوان و مناطق کوهستان دربندیخان عراق آغاز میشود. این حمله توسط لشکر انصارالحسین همدان تحت فرماندهی سپاه هفتم قدس به منظور انهدام ماشین جنگی ارتش عراق و نیز پاسخ قاطع به حملات موشکی دشمن به شهر مظلوم دزفول و گمراه کردن عراقیها از عملیات خیبر و نیز آزادسازی بخشی از ارتفاعات مهم مناطق شاخ شمیران و برددکان به اجرا در میآید. رزمندگان اسلام پس از عبور از موانع ایذایی دشمن، دو گروهان از گردان قطیبه لشکر ۲ عراق را تارومار میکنند و با حضور در ارتفاعات منطقه، بر سد دربندیجان تسلط مییابند. با تصرف ارتفاعات شاخ سور، شاخ شمیران، حدود ۱۱۰ کیلومتر از خاک عراق و مقادیر معتنابهی سلاح سبک از جمله کلاشینکف، آرپیجی، وسایل مخابراتی و… و بع غنیمت قوای اسلام در میآید.
در ساعت ده صبح روز عملیات، دشمن با سازماندهی مجدد نیروهای پراکنده خود، اقدام به پاتک میکند که با مقاومت دلاورانه جان برکفان اسلام روبرو میشود و با تحمل خسارات و تلفات زیاد و دادن تعدادی اسیر مجبور به عقبنشینی میشود. در ادامة عملیات،رزمندگان لشکر انصارالحسین همدان موفق میشوند با پیشروی در عمق ۲۰ کیلومتری خاک عراق، ارتفاعات مهم برددکان و شمیران را از لوث وجود بعثیان پاک نمایند و تعداد دیگری از آنها کشته و مجروح کنند و تعدادی را هم به اسارت بگیرند و در ۵ کیلومتری سد دربندیخان استقرار یابند. با اجرای این عملیات، اراضی آزاد شده به ۱۵۰ کیلومتر مربع میرسد.
نبرد تحریرالقدس در حالی انجام میشود که دشمن جنگ شهرها را شدت میبخشد و این نبرد برای اولین بار به منظور عملیات مقثابله به مثل از سوی جمهوری اسلامی ایران، جواب کوبندهای تلقی میشود که با انجام آن اوضاع جدیدی بر مناطق عملیاتی حاکم میگردد.
ستاد منطقه هفت سپاه پاسداران با هدف انهدام قوای دشمن و آموزش نیروها،با سازماندهی نیروهای بسیج در گردان های تازه تاسیس قدس،عملیات تحریر القدس را طراحی کردند.طی این عملیات نیروهای خودی توانستند با حمله به یگان های دشمن در منطقه ،ضمن انهدام دشمن ،برای مدت کوتاهی در 5 کیلومتری دریاچه دربندیخان مستقر شوند و ارتفاعات شاخ شمیران،شاخ سورمر،و چندین روستا را تصرف کنند.
پاسخی قاطع به حمله موشکی عراق به شهر دزفول و گمراه کردن دشمن از طرح عملیات خیبر:
نیروهای لشکر انصارالحسین (ع) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با هدایت قرارگاه سپاه هفتم قدس ، در ساعت 21 اول بهمن ماه 1362 و با رمز لبیک یا خمینی از جنوب غربی شهر مرزی مریوان به سوی مناطق کوهستانی دربندیخان عراق حمله ای را انجام دادند که عملیات تحریرالقدس نام گرفت . این عملیات در منطقه ای به وسعت 150 کیلومتر مربع به اجرا در آمد و طی آن بلندی های شیخ سومر و شاخ شمیران و نزدیک به 110 کیلومتر مربع از خاک عراق به تصرف نیروهای ایرانی درآمد .
در ادامه با توجه به پاتک های بی رویه دشمن نیروهای لشکر انصار با پیشروی در عمق 20 کیلومتری عراق بلندیهای مهم برددکان را تصرف و پاکسازی کردند ، بگونه ای که به 5 کیلومتری سد دربندیخان عراق رسیده و همانجا استقرار یافتند . عراقی ها نیز در روند عملیات تحریرالقدس صدها کشته و زخمی از خود برجای گذاشتند . این عملیات در وضعیتی آغاز شد که بمباران شهرهای ایران توسط عراق شدت یافته و دشمن یک استراتژی وحشیانه تازه را در پیش گرفته بود . از سوی دیگر بنا بود عملیات گسترده خیبر در جبهه جنوبی صورت پذیرد . لذا علاوه بر پاسخی درخور به دشمن می بایست یک عملیات انحرافی و موفق در جبهه شمالی انجام می شد . با انجام این عملیات این دو مهم از سوی فرماندهان جنگ حاصل شد . همچنین در جریان این عملیات این نتایج برای رزمندگان ایرانی بدست آمد :
نتایج عملیات
- آزادسازی بلندی های مهم منطقه :مناطق آزاد شده: ارتفاعات مهم منطقه از جمله بردکان و شمیران و استقرار در ۵ کیلومتری سد دربندیخان عراق.
- تسلط بر راه ارتباطی سلیمانیه-بغداد و شهر و دریاچه دربندیخان عراق
- آزادسازی بلندی های سوریز و پاسگاه مرزی سید کریم عراق
- آزادسازی 12 روستای عراق
آغاز عملیات مقابله به مثل در جنگ شهرها
در حالی که مردم و مسؤولان کشور خود را برای برپایی مراسم پنجمین سالگرد یومالله بهمن آماده میکنند، صدام عفلقی زمینه را برای بمباران و موشکباران شهرهای ایران فراهم میکند و برای این مقصود با تبلیغات دروغین ادعا میکند به خاطر گلولهباران شهرهای مرزی عراق از سوی ایران، هفت شهر ایران مورد حملة موشکی و هوایی قرار خواهند گرفت.
در پاسخ به این تبلیغات و جنگ روانی دشمن، حضرت آیت الله خامنهای (رئیس جمهوری وقت ایران) در مراسم نماز جمعه تهران اعلام میدارد:
«… بیایند و ببینند شهرها را تا یقین کنند که ما هیچگونه تعرضی به این شهرها نکردیم، اما اگر تهدیدی را که عراقیها کردهاند، دیوانگی کنند و آن تهدید را عملی کنند، من در این پایگاه مقدس نماز جمعه قاطعاً اعلام میکنم که ملت ما این دفعه انتقام سختی از جنایتکاران خواهد گرفت.»
تیمسار ظهیرنژاد، رئیس ستاد مشترک وقت ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز به دنبال سخنان رئیس جمهوری و نخست وزیر میگوید:
«در صورت کوچکترین حرکتی از سوی رژیم عراق در بمباران شهرهای میهن اسلامی، تمام تأسیسات و مراکز صنعتی حکومت کافر بعثی را ویران میکنیم.»
سرهنگ هوشنگ صدیق فرماندة نیروی هوایی وقت ارتش نیز میگوید:
«خلبانان شجاع اسلام آمادگی انجام هرگونه عملیات نظامی علیه دشمن انقلاب اسلامی را دارند.»
صدام حسین با عکسالعمل مسؤولان جمهوری اسلامی ایران بر گستاخی خود میافزاید و تهدید میکند یازده شهر ایران را مورد حمله قرار خواهد داد. با این تهدیدات، خشمی مقدس ایران اسلامی را فرا میگیرد و از طرف مسؤولان و رزمندگان اسلام و مجلس شورای اسلامی تقاضا میشود که همة آحاد ملت آمادة مقابله با توطئه جدید دشمن باشند تا با پشتیبانی قاطع ملت، جواب دندان شکنی به رژیم بغداد داده شود.
برای نخستین بار، رئیس جمهور اسلامی ایران به تقاضای مردم مبنی بر انجام عملیات مقابله به مثل پاسخ میدهد و این اقدام با پیام مهم رئیس جمهور ایران، خطاب به مردم عراق از طریق صدا و سیمای جمهوری اسلامی اعلام میشود:
پیام هشدار رئیس مجلس شورای اسلامی ایران به مردم بصره، خانقین و مندلی عراق در ۱۷ بهمن ۱۳۶۲
بسم الله الرحمن الرحیم
«اکنون بیش از چهل ماه است که شهرها و مراکز غیرنظامی ما به طور ناجوانمردانه به وسیلة عوامل رژیم عراق کوبیده میشود و ما تاکنون فقط در میدانهای جنگ به این حملات پاسخ گفتهایم: اما مقابله به مثل نکردهایم. اخیراً صدام تهدید کرده است که چندین شهر ایران را خواهد زد و مرتباً به تهدید خود ادامه میدهد. من اعلام میکنم که ما از این به بعد مقابله به مثل خواهیم کرد و اگر این تهدیدها عملی بشود ما شهرهای بصره، خانقین و مندلی را خواهیم زد.
من از همة مردم این شهرها عذرخواهی میکنم و از آنها درخواست میکنم سریعاً این شهرها را تخلیه کنند. برای مردم ما تحمل ۴۶۰۰ شهید و ۲۲ هزار مجروح در طول چهل ماه در بمباران شهرها رقم زیاد و غیرقابل تحملی است و مردم، بیش از این نمیتواند کشتارهایی را که ناجوانمردانه بر آنها تحمیل میشود، تحمل کنند. من مجدداً از همه برادران و خواهرانی که در سه شهر بصره، خانقین و مندلی سکونت دارند، درخواست میکنم که این شهرها را تخلیه کنند و در صورتی که صدام به این تهدید خود عمل کند، ما یقیناً این شهرها را خواهیم زد.»
حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی:
«توپهای ما در سراسر مرز آمادهباش هستند تا به تجاوز دشمن با گلوله باران شهرهای عراق پاسخ دهند.
نصیحتها، اخطارها و همه چیزهایی که در گذشته گفتیم به گوش صدامیان عفلقی نرفت و معلوم شد که اینها هیچ زبانی را غیر از زبان زور و تهدید که زبان خودشان است، نمیفهمند. بارها به دنیا گفتیم که توپهای ارتش و سپاه جمهوری اسلامی ایران در سراسر مرزها دهها شهر کوچک و بزرگ عراق را مستقیماً در تیررسی خود دارد و نمیزند. بارها از دنیا دعوت کردیم که بیایند و نتایج جنایتهای عفلقیها را در مراکز غیرنظامی ببینند و سازمان ملل فرستادگانی فرستاد و دیدند و گزارش تهیه کردند و به دنیا هم آن مطالب را گفتند، اما هیچ ترتیب اثری ندادند.»
دکتر ولایتی وزیر امور خارجه:
«… از کشورهای جهان میخواهیم اتباع خود را از شهرهای مرزی عراق خارج کنند.»
سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق هم با صدور دستورالعملی خطاب به مردم عراق اعلام میکند:
«رژیم بعثی عراق مسؤول هرگونه تلفات مردم شهرهای بصره و خانقین و مندلی خواهد بود.»
حجه الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی طی سخنانی در نماز جمعه، پس از روشن کردن مردم از چگونگی عملیات مقابله به مثل، اعلام میکند که غیر از سه شهر یاد شده، (بصره، خانقین و مندلی) شهرهای زیادی از جمله العماره، علی غربی، شانه دری، سیدصادق و روستاها و قصبات فراوان در برد و آتش توپخانه ایران است.
در روز ۲۲ بهمن در حالی که مردم دزفول آمادة برپایی جشن سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی هستند، در ساعت ۲۳/۴ و ۳۰/۵ بامداد و ۰۶/۱۱ (قبل از ظهر) ۵ فروند موشک زمین به زمین دشمن در نقاط مختلف شهر منفجر میشود و مردم مظلوم و بیگناه دزفول را به خاک و خون میکشد. در این حملة موشکی دشمن، هشت تن به شهادت میرسند و بیش از ۱۰۰ نفر مجروح میشوند و یکصد خانه ویران و به ۴۰۰ خانه و مغازه و اتومبیل و بیمارستان و… آسیب وارد میشود.
به دنبال این موشک باران دشمن، حضرت امام خمینی(ره) میفرمایند:
«دیوانگی صدام با علم به این بوده که بیجواب نمیماند.»
ستاد تبلیغات جنگ نیز در اطلاعیهای اظهار میدارد:
بسم الله الرحمن الرحیم
فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل مااعتدی علیکم
مردم عراق! مسلمانان جهان! آزادگان دنیا! سرانجام صدام مزدور دستور اربابان خود را اجرا نمود و انتقام شکستهای پی در پی آمریکا و صهیونیزم را در لبنان، از مردم قهرمان و مقاوم دزفول گرفت. در سپیدهدم دیروز و در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، دشمن ۵ موشک به دزفول همیشه سرافراز پرتاب کرد که یکی از آنها به بیمارستان اصابت کرد و گروهی از مجروحین بیمارستان و اهالی شهر را شهید و مجروح کرد.
اهالی بصره، مندلی و خانقین! اینک نوبت آن رسیده تا به صدام کافر انتقام الهی و قدرت انتقام نیروهای اسلام نشان داده بشود. ما از شما مردم شهرهای بصره، مندلی و خانقین میخواهیم تا همچنان به تخلیة شهر ادامه بدهید؛ زیرا تا ساعاتی دیگر پاسخ جنایات صدام داده خواهد شد.
مردم شهرهای بصره، مندلی و خانقین! اگر مزدوران بعثی عراق از خروج شما و مهاجرت به شهرهای دیگر جلوگیری میکنند به ایران مهاجرت کنید و بدانید از شما استقبال خواهد شد.
این اطلاعیه هشدار ماست و جمهوری اسلامی ایران تمام مسؤولیت اقدامی را که عراق آغازکنندة آن بوده است، متوجه حکام بغداد میداند.
«ستاد تبلیغات جبهه و جنگ»
از ساعت ۸ شب ۲۲ بهمن، به منظور هشدار به مردم بصره و مندلی توپخانههای ایران اقدام به پرتاب گلولههای منور به این شهرها میکنند. در پی آن، از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با زبان عربی به مردم این شهرها گفته میشود که از ساعت ۷ بامداد به طور حتم گلوله باران بیوقفه آغاز و از مردم خواسته میشود که هرچه سریعتر شهر را تخلیه و به نواحی امن پناه ببرند.
سرانجام در ساعت ۷ صبح ۲۳ بهمن، در پاسخ به ۱۱۸ حملة موشکی و هوایی و حملة اخیر به دزفول قهرمان، آتش توپخانههای ایران روی شهرهای یاد شده گشوده میشود. مردم وحشت زدة این شهرها در حالی که به شدت از فرار آنان ممانعت به عمل میآید، راه فرار را در پیش میگیرند. آتش گستردة ایران باعث اختلال شدید در نوار مرزی و سیل فراریان به هر طرف سرازیر میشوند.
مدارس، تجارتخانهها و مؤسسات دولتی تعطیل میشوند و شهر دچار هرج و مرج میگردد. ارتش بعثی که مردم بصره را دائم تشویق به ماندن میکردند، خود زودتر از همه، خانوادههایشان را به خارج از شهر انتقال میدهند.
ساختمان رادیو و تلویزیون بصره هدف چند گلوله قرار میگیرد و کار آن دچار اختلال میشود. با ادامة گلوله باران بصره باقیماندة مردم، برای نجات جان خود با دادن پول و جواهر به سربازان بعثی از شهر میگریزند و به غرب و جنوب بصره و یا اماکن متبرکه کربلا و نجف پناه میبرند.
با ادامة گلوله باران، مقر حزب بعث، ساختمان سازمان امنیت و منازل افسران عراقی در بخش طوسیه و منطقة عشار به شدت در هم کوبیده میشوند و با اصابت چند گلوله به چند پمپ بنزین، آتشسوزی مهیبی رخ میدهد و دود غلیظی آسمان شهر را فرا میگیرد.
در حالی که بصره و حومة آن به شدت گرفتار آتش مقابله به مثل ایران است، رادیو بغداد ادعا میکند که اوضاع شهر عادی است. رژیم بعثی عراق نیز به دنبال جنایتهای قبلی خود، شهرهای مسجد سلیمان، اندیمشک و بهبهان را با حملات موشکی و اسلامآباد، گیلانغرب و ایلام را با حملات هوایی و شهرهای خرمشهر و آبادان را با توپخانه مورد تهاجم قرار میدهد.
در پی افزایش جنایات دشمن، جمهوری اسلامی ایران طی پیامی از مردم عراق میخواهد برای در امان ماندن از آتش مقابله به مثل ایران به شهرهای امن کربلا، نجف و کاظمین پناه ببرند، زیرا ایران اسلامی مجبور است برای بازداشتن عراق از جنایات خود، شهرهای دیگر عراق را مورد حمله قرار دهد.
رئیس جمهوری اسلامی ایران اعلام میدارد:
ما همانطور که شروع کنندگان جنگ را پشیمان کردیم، مقابله به مثل را در کوبیدن شهرهای عراق آنقدر ادامه خواهیم داد تا آغاز کنندگان بمباران شهرها را نیز پشیمان کنیم. ما مقابله به مثل را از سه شهر شروع کردیم، اما در این سه شهر متوقف نخواهیم شد.
با افزایش آتش توپخانة ایران هتل شرایتون بصره که در مالکیت آمریکائیان قرار دارد، هدف قرار میگیرد و در پی آن در چند حملة شجاعانه برون مرزی، خلبانان شجاع نیروی هوایی موفق میشوند با عبور از دیوار دفاعی عراق، شهرهای بعقوبه ، العماره ، کوت والعماره را درهم کوبند. با نفوذ جنگندههای ایران به نقاط عمقی خاک دشمن، مردم عراق دچار وحشت میشوند و برای اولین بار خود را در خط مقدم جنگ احساس میکنند.
رژیم بعثی عراق مثل همیشه در تبلیغات خود آسمان عراق را نفوذناپذیر اعلام میکند و دانسته تلاش میکند حملة اخیر نیروی هوایی ارتش اسلام را یک حادثه معرفی کند که بلافاصله شهر علی غربی نیز هدف حملة هوایی ایران قرار میگیرد.
با اجرای آتش بیامان توپخانههای ایران روی شهرهای مرزی عراق، دروغگویی صدام عفلقی بیش از پیش آشکار میشود و همگان پی میبرند که امنیت این شهرها نه به خاطر قدرت صدام، بلکه به دلیل خویشتنداری رزمندگان اسلام و پایبندی آنها به ارزشهای اسلامی و انسانی است.
صدام حسین به مردم عراق قول میدهد که بزودی آتش ایران را خاموش و امنیت شهرها را برقرار خواهد کرد و برای اثبات این ادعای خود از حملات شدید هوایی و آتش ضدآتش(خاموش کردن توپخانه )بهره میگیرد که با عکسالعمل تاکتیکی جابجایی توپخانة ایران روبرو میشود و در این اقدامها نه تنها توفیقی حاصل نمیکند، بلکه با خالی شدن شهرهای عراق – که در کنار شهرها و نواحی مسکونی پناه گرفتهاند – هدایت شده و خسارات سنگینی به آتشبارهای بعثیان وارد شود.
زمانی که خبرنگاران خارجی از مسؤولان بعث دلایل عدم موفقیت عراق را در خاموش کردن آتش ایران، علی رغم وعدههای داده شده، جویا میشوند، آنها بناچار اعتراف میکنند که ایران بطور دائم در حال تغییر مواضع توپخانههای خود است و در این راه بیشتر از توپ خودکششی بهره میگیرد.
صدام حسین پس از مشاهدة قدرت آتش رزمندگان اسلام به چارهجویی میافتد و تلاش میکند به زعم خود آبرومندانه آتش خودافروخته را خاموش کند و در این باره با توسل به مسعود رجوی رئیس سازمان منافقین، ادعا میکند بنا به درخواست رجوی تصمیم گرفته است حملات خود را به مناطق مسکونی خاتمه بخشد.
عراق در اواخر بهمن ماه سال ۶۲، این تاکتیک را به اجرا درمیآورد و در مقابل آن، جمهوری اسلامی ایران هم بلافاصله گلوله باران شهرهای عراق را متوقف میکند. در این میان از بصره و دیگر شهرهای عراق خبر میرسد که بر اثر ضربات ایران، خسارات سنگینی متوجه این شهرها شده است و بسیاری از خبرگزاریها خبر میدهند که ایران نشان داد که مایل به جنگ شهرها نبوده است، وگرنه میتوانست همچون صدام از اوایل جنگ دست به این عمل بزند. رسانههای غربی اعلام میدارند که بر اثر فرار مردم شهرهای مرزی عراق، فشار سنگینی متوجه مسؤولان بعث شده و آنها را از کردة خود پشیمان کرده است و این رژیم نخواهد توانست در مقابل حرکت جدید ایران دوام آورد.
با آغاز عملیات والفجر ۶ و هجوم بی امان رزمندگان اسلام، رژیم عراق بار دیگر وسوسه میشود که بخت خود را بیازماید و برای جلوگیری از حملات ایران در جبهههای نبرد، حملات خود را به مناطق مسکونی آغاز و در پی آن اعلام میکند که چون در ایران نیروها در حال بسیج شدن هستند، ما زدن شهرهای ایران را شروع میکنیم. در جواب عراق، نخست وزیر وقت اعلام میکند:
«اگر صدام دوباره شهرهای ما را بزند، پاسخ دندان شکنی به او خواهیم داد.»
با شروع عملیات افتخارآفرین خیبر، رژیم بعثی عراق به تلاش میافتد تا با تهدید، حمله ایران را متوقف کند که در این کار نافرجام میماند و برای تلافی، شهرهای بروجرد و خرمآباد را موشک باران میکند. به دنبال آن شهرهای مهاباد و کوهدشت و پل دختر مورد حملة هوایی قرار میدهد و بدین ترتیب بار دیگر، جنگ شهرها آغاز میشود.
بلافاصله از طرف جمهوری اسلامی ایران به مردم عراق هشدار داده میشود و عملیات مقابله به مثل دوباره با قدرت و قاطعیت تمام دنبال میشود. همزمان با آتش توپخانهها، هشت شهر عراق توسط نیروی هوایی ایران بمباران و عراق ، بار دیگر در جنگ شهرها مجبور به عقبنشینی میشود.
خلاصه گزارش عملیات:
- نام عملیات: تحریر القدس
- زمان اجرا: 1/11/1362
- رمز عملیات: لبیک یا خمینی
- مکان اجرا: جنوب غربی شهر مرزی مریوان – جبهه شمالی جنگ
- ارگان های عمل کننده: لشکر انصارالحسین (ع) از سپاه پاداران انقلاب اسلامی
- اهداف عملیات: آزادسازی بلندیهای مهم منطقه و گمراه کردن دشمن از طرح عملیات خیبر
نقشه عملیات تحریر القدس