ایران اکنون جزو چند کشور معدود دنیا است که روندی رو به پیشرفت در زمینه طراحی، توسعه و ساخت انواع مختلف پهپادها دارد. این مساله با توجه به نقش آفرینی روز افزون پهپادها در عرصه های مختلف نبردهای زمینی، هوایی و دریایی و نیز در بسیاری از حوزه های غیرنظامی از اهمیت روزافزونی برخوردار است.
پهپاد شاهد ۱۲۹ را می توان یکی از مهمترین الگوها و دستاوردهای دفاعی نیروهای مسلح کشورمان در سالهای اخیر برشمرد؛ پرنده ای بدون سرنشین و مسلح که مرتبه و جایگاه ایران را بیش از پیش در بین تعداد محدود کشورهای صاحب فناوری در این بخش، اثبات کرد. این پهپاد مدرن، حاصل سالها تلاش در مجموع نخبگان جوان شرکتهای دانش بنیان کشور و نیروی هوافضای سپاه است.
شاهد 129 چشمان تیز بین و نابودگر دشمنان انقلاب اسلامی ایران
معرفی
یکی از پهپادهای بسیار کارآمد و موثر که در سال های اخیر در خدمت نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته پهپاد شاهد 129 است. پهپاد شاهد ۱۲۹ یکی از بهترین پهپادهای ساخت ایران است. این پهپاد با نگاهی به پهپاد WK450 ساخت فرانسه توسعه پیدا کرد. نخستین پیش نمونه شاهد ۱۲۹ در اسفند ۱۳۹۰ در فرودگاه بدر اصفهان به پرواز درآمد.
پیش نمونه بعدی که برخلاف نمونه نخست مجهز به ارابه فرود جمع شونده بود در خرداد ۱۳۹۱ به پرواز در آمد. نخستین پیش نمونه پهپاد شاهد ۱۲۹ مجهز به ارابه فرود ثابت و فاقد قابلیت حمل سلاح، اولین پرواز عملیاتی خود را در تاریخ ۱۳ تیر ۱۳۹۱در رزمایش پیامبر اعظم ۷ انجام داد. این پهپاد بر فراز منطقه رزمایش و سایت پرتاب موشکهای بالستیک نیروی هوایی سپاه در کویر لوت، فیلم پرتاب موشکهای بالستیک را بطور زنده به تهران مخابره کرد.
پهپاد شناسایی رزمی شاهد 129
شاهد ۱۲۹: طول: ۸ متر، فاصله دو سر بال: ۱۶ متر، قطر بدنه استوانهای: ۶۵ الی ۷۵ سانتیمتر، ارتفاع: ۳.۱ متر، جنس: مواد مرکب و سازه آلومینیومی، سکان: عمودی "وی" شکل، قابلیت حمل سلاح: ۴۰۰ کیلوگرم، موتور: موتور روتاکس ۹۱۴ (Rotax ۹۱۴) چهار سیلندر پیستونی ساخت اتریش، سامانه کنترل و ارتباط: ساخت چین، ملخ: ساخت کمپانی وودکمپ جمهوری چک، دوربین نظارتی و هدفگیری (موسوم به عقاب-۶): ساخت صنایع اپتیک ایران (با استفاده از سنسورهای ساخت روسیه)
در هفته دفاع مقدس همان سال در یک برنامه تلویزیونی درباره دستاوردهای نظامی ایران، صحنهای از پرواز شاهد ۱۲۹ بدون ذکر نام آن به نمایش درآمد. یک سال پس از آن در مهر ۱۳۹۲، سردار سرلشکر جعفری فرمانده وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رسما از پهپاد شاهد ۱۲۹رونمایی کرد و دستور تولید انبوه آن صادر شد. مدتی بعد سرتیپ امیر علی حاجیزاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در یک برنامه تلویزیونی مشخصات این پهپاد را اعلام کرد. این پهپاد ساخت صنایع هوایی قدس است که زیرمجموعه نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است .
ویژگی ها
شاهد ۱۲۹ یک پهپاد شناسایی و رزمی است که طول آن ۸ متر ، ارتفاعش ۳.۱ متر و فاصله دو سر بال آن ۱۶ متر است وجنس این پهپاد از مواد مرکب (کامپوزیتی) و سازه آلومینیومی است. پهپاد شاهد ۱۲۹ از یک پیشرانه پیشرفته چهار سیلندر پیستونی با نام روتاکس ۹۱۴ بهره میبرد و توانایی حمل ۴ موشک هوشمند سدید 345با وزنی در مجموع ۴۰۰ کیلوگرم را دارد.
متخصصان صنایع هوایی شاهد اقدام به طراحی و ساخت نمونهای از موشک سدید ۳۶۱ نمودند که میتوان آن را بر ضد اهداف زمینی متحرک و غیر متحرک به کار گرفت. این بمب هوشمند فاقد راکت موتور، سدید ۳۴۱ نام گرفت. وقتی بالههای پایدار کننده در طرفین آن نصب شد، سدید ۳۴۵ نام گرفت و تبدیل به سلاح اصلی شاهد ۱۲۹ شد.ملخ موتور این پهپاد سه پره و سکان آن به صورت وی شکل Vطراحی شده است.
ارابه های فرود این پهپاد جمع شونده و سامانه کنترل و ارتباط آن ساخت صنایع صاایران بوده و دوربین نظارتی و هدفگیری آن را صنایع اپتیک ایران با نام عقاب-۶ ساخته و بر روی آن نصب کرده است. یک مدل جدید از شاهد ۱۲۹ مدتی بعد از نمایش نمونه اولیه رونمایی شد که یک تفاوت عمده با آن یعنی اضافه شدن سیستم هدایت ماهواره ای داشت.
سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه به اضافه شدن این توانایی در اواخر سال ۱۳۹۴ اشاره کرد. این مدل با بخش قوس دار در جلوی پهپاد کاملا قابل تشخیص است و ظاهری شبیه به سری پهپاد پردیتور آمریکایی پیدا کرده است. اضافه شدن قابلیت هدایت ماهواره ای افزایش برد عملیاتی این پهپاد را بدون نیاز به افزایش تعداد ایستگاه های زمینی میسر می کند.
در ۱۶ آذر ۱۳۹۸ نمونه دریایی پهپاد شاهد 129 به نام سیمرغ با حضور امیر دریادار حبیب الله سیاری معاون هماهنگ کننده ارتش و و امیر دریادار حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی در منطقه سوم نبوت نداجا در کُنارک رونمایی شد.
SHAHED 129 UCAV Unmanned Combat Drone
از دیگر ویژگیهای شاهد 129 میتوان به دقت در هدفگیری با شعاع عملیاتی ۱۷۰۰ کیلومتر، سقف پروازی ۲۵۰۰۰ فوت (۷۶۲۰ متر)، یک شبانه روز مداومت پروازی با هر بار سوختگیری، هزینه بسیار پایین ماموریتها و قابلیت نشستن در تمام فرودگاهها اشاره کرد.
این پرنده به گونهای طراحی شده است که انواع تجهیزات بر روی آن قابل نصب بوده و در کنترل ترافیک جادهای، مراقبت جنگلها و منابع طبیعی نیز میتواند مورد استفاده مؤثر قرار گیرد. پهپاد شاهد ۱۲۹ می تواند از یک جاده ساده بدون هیچ قابلیت خاص به پرواز درآمده و در عین حال از یک مرکز کنترل به اندازه کابین یک تریلر، کنترل شود.
با توجه به ارتفاع پروازی این پهپاد که 25000 فوت است ، آن را از برد اکثر سامانه های ضد هوایی دوش پرتاب نیز خارج می کند. کنترل و هدایت پهپاد شاهد 129 توسط مراکز قابل حمل کنترل زمینی از راه دور انجام پذیر میباشد. سیستم اپتیکی این پرنده توان شناسایی ۲۱۱ کیلومتری اطراف را داشته و در شب، روز و کلیه شرایط آب و هوایی می تواند تصویر واضحی را در اختیار فرماندهان قرار دهد.
ماموریت هایی که برای پهپاد شاهد 129 تعریف شده عبارت از رصد و شناسایی عملیاتی ، انهدام مواضع دشمن وعکس برداری از مواضع و انتقال به مرکز فرماندهی برای تصمیم گیری نهایی است. میتوان از این پرنده بدون سرنشین در مقابله با تروریستها و قاچاقچیان، کشف و شناسایی در مرزهای آبی و خاکی، امور زیستمحیطی، نقشهبرداری و تهیه عکسهای هوایی نیز استفاده کرد.
از آنجا که هزینه هر ساعت پرواز برای جنگندههای رزمی ۱۱ هزار دلار است، این پهپاد میتواند با هزینه ۱۱۱ هزار تومانی در هر ساعت راه حلی به صرفه برای ماموریت های شناسایی و رزمی باشد.
سابقه عملیاتی
پهپاد شناسایی و تهاجمی شاهد ۱۲۹ دارای سابقه عملیاتی درخشانی است و کارنامه ای پر بار در سالهای اخیر از خود به جای گذاشته و از تروریست های مستقر در همسایگی شرق ایران تا گروههای تکفیری در سوریه و عراق خاطره هایی بسیار تلخی از آن به یاد دارند.
جنگ در سوریه شرایط مناسبی را برای متخصصان صنایع هوایی ایران فراهم آورد تا این محصول را در شرایط جنگی واقعی آزمایش و نقاط ضعف آن را شناسایی و بر طرف کنند. نخستین بار در فرودین ۱۳۹۳، دستور اعزام دو فروند پهپاد شناسایی رزمی شاهد ۱۲۹ به سوریه صادر شد.
هر دو فروند به همراه ایستگاه کنترل زمینی (GCS)، خلبانان، کاربران سنسور و نفرات فنی به همراه لوازم یدکی با یک فروند ایلیوشین ۷۶ از پایگاه قدر در فرودگاه مهرآباد تهران به فرودگاه بینالمللی دمشق منتقل شدند.پس از مونتاژ پهپادها هر دو فروند به پایگاه هوایی مزه استان دمشق منتقل شدند.
یکی از پهپادها نخستین پرواز شناسایی خود را بر فراز غوطه شرقی در تاریخ ۲۲ فروردین ۱۳۹۳ به ثبت رساند. نخستین ماموریت های شاهد ۱۲۹، شناسایی و مراقبت برای پشتیبانی از نیروهای زمینی و قدس سپاه پاسداران و گروههای مدافع حرم مانند فاطمیون و حیدریون و شناسایی و رصد مواضع گروههای تروریستی مانند داعش بود.
این نخستین بار نبود که سپاه پاسداران در سوریه از پهپاد استفاده میکرد، پیش از این در سال ۱۳۹۲، سپاه از پهپاد صادق (مهاجر ۴ ارتقا یافته) و شاهد ۱۲۳ در سوریه استفاده کرده بود. به این منظور سه فروند شاهد ۱۲۹ دیگر در سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ به سوریه منتقل شدند. دو فروند نیز که بر اساس تجارب عملیاتهای قبلی ارتقا یاقته و اصلاح شده بودند، در پایگاه تیاز نیروی هوایی سوریه مستقر شدند.
از تابستان ۱۳۹۵ تاکنون شاهد ۱۲۹ ماموریتهای گشت مسلح هوایی انجام میدهد و هر پهپاد مجهز به چهار فروند بمب هوشمند سدید ۳۴۵ است. به گفته امیرعلی حاجیزاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه این پهپاد ۸۰۰ سورتی پروازی انجام داده است و به صورت ۲۴ ساعته بر روی آسمان سوریه حضور داشته و اطلاعات جمعآوری شده توسط این پهباد در اختیار نیروهای مقاومت و یگانهای هوایی و توپخانه سوریها و روسها هم قرار گرفته است.
در عین حال حداقل 4 فروند شاهد 129 برای حفاظت از مرزهای شرقی ایران به ویژه مرزهای ایران و پاکستان و رصد هر گونه تحرکات تروریستی از سال 1394 مورد استفاده قرار گرفته است.
سیستم ها و محموله های تخصصی
سامانه الکترو اپتیکی عقاب 6
سامانه الکترو اپتیکی عقاب6 علاوه بر دوربین دید در روز و سامانه فروسرخ به منظور دید در شب ، از سامانه مسافت یاب لیزری در بالای خود نیز بهره مند است. همچنین یک سامانه تصویربرداری ساده تر نیز زیر بدنه و در محدوده بین دو ارابه فرود اصلی و جلو دارد.
ردگیری هدف زمینی توسط سامانه عقاب 6 در پهپاد شاهد 129
ردگیری هدف هوایی توسط سامانه عقاب 6 در پهپاد شاهد 129
تصاویر دوربین ها و تعداد سلاح های موجود در نمایی از نرم افزار هدایت و کنترل پهپاد شاهد 129
از پهپاد شاهد 129 با توجه به سامانه های الکترو اپتیکی آن می توان به عنوان سکوی دیده بانی هواپایه برای هدفگیری اهداف و سپس ارسال آن به هواپیماهای سرنشین دار یا توپخانه زمینی و موشک های سطح به سطح جهت هدایت/کنترل خط آتش و ارزیابی عملکرد استفاده نمود. همانطور که در فیلم های نمایش داده شده از رزمایش پیامبر اعظم 7 اجرای مشابه این عملیات مشاهده شد به طوریکه پس از هدفگیری توسط یک پهپاد ، هواپیمای سوخو با ورود سریع به منطقه اقدام به شلیک کرده و بلافاصله نیز صحنه عملیات را ترک نموده و در ادامه کار ارزیابی خسارت نیز بر عهده پهپاد قرار گرفت.
موتور پیشران ROTAX 914
شاهد در انتهای بدنه دارای یک موتور روتاکس 914 است.
شرکت روتاکس ، اتریشی و سازنده موتورهای پیستونی به منظور هواپیماهای سبک و فوق سبک است و محصولات این شرکت تقریباً در اکثر کشورهای جهان در بخش غیر نظامی به خدمت گرفته شده ، همچنین از سری موتورهای روتکس بر روی پهپادهای بسیاری در جهان نصب گردیده است.
روتاکس 914 یک موتور پیستونی چهار سیلندر توربوشارژ ، خنک شونده با آب است که 78 کیلوگرم وزن و قدرتی معادل 100 اسب بخار ایجاد می نماید.
این موتور روی 100 هواپیمای سرنشین دار سبک و فوق سبک و نیز پهپاد در جهان نصب گردیده است.
سرعت پهپادشاهد 129 اعلام نگردیده ، لیکن برخی منابع سرعت آن را 175 تا 200 کیلومتر بر ساعت اعلام نموده اند. شعاع عملیاتی شاهد 129 در حدود 1700 کیلومتر است. البته بدون شک این بُرد مربوط به پرواز شناسایی است و در صورت حمل سلاح به منظور انجام مأموریت رزمی این بُرد نیز کاهش می یابد.
مداومت پرواز این پرنده 24 ساعت اعلام شده ، ولیکن در نسخه های بعدی به 30 ساعت افزایش یافته است.
ایستگاه زمینی - GCS
شاهد دارای سیستم هدایت رادیویی است و با امواج رادیویی با کمک ایستگاه زمینی - GCS هدایت می گردد.
سامانه ایستگاه زمینی هدایت و کنترل پهپاد شناسایی رزمی شاهد 129
رادار تصویربرداری SAR هواپایه محمول بر پهپاد شاهد ۱۲۹ است که برای نخستین بار در نمایشگاه توانمندیهای راهبردی نیروی هوافضای سپاه تحت عنوان «پارک ملی هوافضا» به نمایش گذاشته شده است.
رونمایی از رادار تصویربرداری SAR پهپاد شاهد ۱۲۹
رادارهای SAR یا رادارهای دهانه مصنوعی (Synthetic Aperture Radar) نوعی از رادارها هستند که عمل نقشه برداری از سطح زمین را به استفاده از تاباندن امواج رادیویی با سرعت و فرکانس بالا به سطح مورد نظر انجام می دهند. بدین ترتیب با دریافت امواج منعکس شده از سطح تحت نقشه بردار، تصویری دو بعدی از محیط توسط کامپیوتر رادار تشکیل میشود که در حقیقت همان نقشه تهیه شده به وسیله تکنولوژی رادارهای SAR است.
از جمله ویژگیهای استفاده از رادارهای SAR قابلیت کار در تمام ساعات شبانه روز با شرایط مختلف جوی و تهیه تصاویر موثر و با کیفیت و تفکیک پذیری بالا است که میتواند کاربردهای مختلفی در مصارف نظامی و غیرنظامی داشته باشد.
رادارهای SAR یا رادارهای دهانه مصنوعی Synthetic Aperture Radar
قابلیتهای رادار سار سبب شده است این نوع از رادارها مورد توجه کاربران مختلف در داخل کشور قرار بگیرد و علاوه بر سپاه که گونهای از این رادارها را روی پهپاد شاهد 129 بهکارگیری کرده است، سازمان فضایی ایران نیز بهعنوان متولی برنامهریزی به منظور اکتساب فناوریهای مختلف عرصه فراجوّ ، پژوهشگاه فضایی ایران را مأمور توسعه فناوری های لازم برای ساخت رادار سار فضاپایه نماید.
یک رادار سار از زیر بخشهای مختلفی شامل فرستنده، گیرنده، آنتن، پایدارساز آنتن، تولید توان، واحد ناوبری، واحد پردازشگر و مکانیزم حرکت آنتن تشکیل شده است.
در فرایند کاری رادار سار پس از جهت گیری آنتن بهسمت منطقه هدف، بازتاب سیگنال ارسالی که توسط فرستنده ایجاد و توسط آنتن فرستاده شده است توسط آنتن دریافت و به واحدِ گیرنده ارسال میشود و با نمونهبرداری از سینگال خروجی گیرنده، داده خام سار ایجاد میشود، این دادهها با الگوریتم های پردازشیِ تشکیل تصویر سار، در سخت افزار پردازش و تصویر ناحیه مورد نظر ایجاد میشود.
تصویری گرافیکی از نحوه ایجاد تصاویر 3بعدی با ترکیب تصاویر دو رادار سار فضاپایه
در رادارهای سار اصول کلی عملکرد مانند همه رادارهای دیگر بر ارسال امواج از آنتن رادار و سپس دریافت بازتاب این امواج از اشیا است. امواج ارسالی این رادار در دفعات بالا با سرعتی زیاد به سطح مورد نظر تابیده میشود و پس از بازگشت با بهره گیری از الگوریتم های پردازشی مخصوص، تصویری دو بعدی از سطح مورد نظر را تولید میکند.
البته با ترکیب داده های دست کم 2 رادار سار، امروزه تصاویر سه بعدی نیز توسط این رادارها تولید می شود. با بهرهگیری از این شیوه تصویر برداری، ایجاد تصویری ممکن می شود که اندازه سلول تصویری آن در جهت آنتن، مستقل از فاصله آنتن رادار از هدف است. این اندازه با دقت تفکیک رادار رابطه مستقیم دارد که آن هم به طول موج رادار وابسته است.
تصویری از اجزای بازیابیشده از پهپاد فوقپیشرفته MQ-4C تریتون آمریکایی شکارشده توسط سپاه که نشان میدهد یک رادار سار با آنتن نسبتاً بزرگ (کادر زرد) در آن نصب شده بود که توانایی شناسایی فوقالعادهای به آن میداد
نیروی هوافضای سپاه قبلتر رادار روزنه مصنوعی یا سار را هم به روی شاهد-129 نصب کرده و به کار گرفته بود. نمونهای از این رادارها در نمایشگاه دائمی دستاوردهای این نیرو در معرض دید قرار گرفته است.
این رادارها میتوانند با امواج خود تصویری از هدف ایجاد کنند در حالی که هم فاصله قابل توجهی نسبت به محدوده هدف دارند و هم نیاز به دید عمود بر آن ندارند. برای مطالعه بیشتر در زمینه رادارهای سار مرور گزارش تسنیم در این زمینه توصیه می شود.
در یکی از گونههای شاهد 129 از آنتن برای ارتباطات و دریافت فرامین و ارسال داده ها خصوصاً از نوع تصویری با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته بود. در واقع عمده چالش های مخابرات و ارتباطات با پهپاد در بردهای بسیار بالا نسبت به ایستگاه زمینی تا برد 2000 کیلومتر قبلاً در شاهد 129 برطرف شده بود.
بمب هوشمند سدید 345
دیگر سلاح شاهد 129 بمب هوشمند سدید 345 است.
سدید 345 بمب بدون پیشرانه است و دارای سامانه هدایت اپتیکی حرارتی است.
امتیاز بمب هوشمند سدید 345 این است که پیشرانه حذف شده و وزن کلاهک بیشتر می شود.
در صورتیکه وزن کلاهک سدید 361 را مشابه تاو یعنی حدود 4 تا 6 کیلوگرم برآورد نماییم ، این نسخه می بایست دو برابر و یا بیشتر وزن کلاهک جنگی داشته باشد. به شکل رسمی وزن بمب 34 کیلوگرم ، لیکن بُرد آن اعلام نگردید. بُرد احتمالی بمب هوشمند سدید 345 سه تا پنچ کیلومتر بُرد برآورد می گردد.
موشک برای نابودی اهداف متحرک همانند خودرو مناسب است ولی بمب را می توان بر ضد ساختمان های کوچک تر به سهولت استفاده کرد زیرا قدرت انفجار بیشتری دارد.
شاهد 129 در زیر هر بال یک جایگاه دو شاخه به منظور حمل سلاح دارد که می تواند تا چهار بمب و یا چهار موشک را حمل نماید.
شاهد 129 از سال 1393 در سوریه توسط سپاه پاسدران انقلاب اسلامی علیه اهداف تفکیری ها استفاده گردید و موفق به انجام مأموریت های شناسایی و رزمی گردید.
عملیات های انجام گرفته توسط پهپاد شناسایی رزمی شاهد 129 حکایت از دقت بالا در هدف قرار دادن اهداف ثابت و متحرک دارد.