روز جهانی فلسفه فرصتی است تا همگان به اندیشیدن مستقل، بدون تعصب، تعامل و صلح‌ فراخوانده شوند. ایجاد شرایط مساعد فکری برای تغییر، توسعه و صلح پایدار همواره دغدغه فکری تمام اندیشمندان و مصلحان بوده و ایران نیز به عنوان یکی از مهدهای حکمت و تفکر جهان و با دارا بودن فلاسفه و اندیشمندانی بزرگ از ظرفیت مناسبی برای توسعه و گسترش این مهم برخوردار است.

آشنایی با مفهوم فلسفه

واژه فلسفه از ریشه یونانی آرخه به مفهوم بذر گرفته شده است، همچنین این واژه را به مفهوم دوستداری خِرَد و دانش نیز معنا کرده اند. گفته می شود که نخستین بار سقراط این واژه را به کار برد، زمانی که از او پرسیدند: آیا تو فردی خِرَدمند هستی؟ وی پاسخ داد: نه، اما خِرَددوست (Philosopher) هستم.

غلامحسین ابراهیمی‎ دینانی استاد فلسفه و عضو هیات علمی موسسه حکمت و فلسفه درباره مفهوم فلسفه می گوید: کار علم این است که بگوید این هست یا این نیست، اما فلسفه می‌گوید اگر این هست معنی آن چیست؟ اگر علم چیزی را کشف می‌کند، فلسفه از معنی آن پرسش می‌کند. در ۲۵۰۰ سال پیش ارسطو گفت «ما هو» و «هل هو»؛ «ما هو» یعنی «آن چیست» و در ابتدا از ماهیت چیزی می‌پرسد و زمانی که ماهیتش برای ما معلوم شد، می‌پرسیم «هل هو» یعنی «آیا هست». علم تنها به ما می‌گوید چیزی هست یا خیر و در مورد ماهیت و معنی آن خاموش است؛ اما فلسفه اول می‌پرسد آن چیست و زمانی که معنی آن را فهمید، می‌پرسد آیا هست یا خیر و با شواهد یا اثبات و یا رد می‌شود.

فلاسفه بزرگ ایران

پیشینه فلسفه در ایران به پیش از اسلام باز می‌گردد اما با ظهور اسلام، حکمت یونانی از طریق سوریه به مسلمانان شرق منتقل شد. در این زمینه متفکران مسلمانی چون  ابن سینا، فارابی و ابن مسکویه با استفاده از افکار و آرای اندیشمندان یونانی، نظام فکری جدید ایرانی اسلامی را پایه ریزی کردند. ابن سینا از مشهورترین فلاسفه ایرانی به شمار می رود که نظام فلسفی او آمیخته ای از مهم ترین عناصر فلسفه مشایی و ارسطویی و برخی موضوع های جهان بینی نوافلاطونی با جهان بینی دینی اسلامی به همراه نوآوری‌هایی در ساختار تفکر این فیلسوف بزرگ است. از دیگر شخصیت‌های بزرگ فلسفه اسلامی می توان به شیخ شهاب الدین سهروردی اشاره کرد. مکتب فلسفی سهروردی بر اشراق به معنای درخشندگی و برآمدن آفتاب استوار شده است، این مکتب آمیزه ای از فلسفه و عرفان را دربرمی گیرد و ضمن اعتقاد به عقل، آن را تنها مرجع شناخت نمی داند. شاید بتوان ملاصدرا را به عنوان یکی از برجسته‌ترین فلاسفه متاخر نام برد، او که به فلسفه و عرفان اسلامی تسلط کامل داشت و نظرهای جدید فراوانی را به آثار فیلسوفان متقدم افزود.

علامه محمدحسین طباطبایی و علامه محمدتقی جعفری از بزرگ‌ترین شخصیت های معاصر در فلسفه اسلامی به شمار می‌روند. علامه‌طباطباییحکمت، فلسفه و تفسیر در حوزه‌های تشیع، پس از دورهٔ صفویه  را حیاتی دوباره بخشید. او با انتشار آثار و کتاب های بسیار در حوزه فلسفه و تفسیر و همچنین تربیت شاگردان بسیار به نشر اندیشه دینی همت گماشت. علامه محمدتقی جعفری نیز از جمله فیلسوفان مسلمان و مفسران نهج البلاغه محسوب می شود که با رویکردی‌ مبتنی بر منطق‌ و خردورزی در مسیر گسترش دانش و معرفت گام برداشت و آثار ماندگاری در عرصه های مختلف حکمت، اصول و کلام نیز به یادگار نهاد.

هدف از برگزاری روز جهانی فلسفه

یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) ۲۱ نوامبر همزمان با ۳۰ آبان را روز جهانی فلسفه نامید و هدف از این اقدام را توجه به نقش مهم فلسفه برای ایجاد رفاه انسانی، پیشبرد و ترویج صلح در جامعه عنوان کرد. همچنین تأکید بر اهمیت جهانی شدن آموزش فلسفه برای نسل های آینده، تحقیق و مطالعه در مورد مسایل مهم معاصر برای پاسخگویی به چالش های روز، بالا بردن سطح آگاهی عمومی از جایگاه فلسفه و استفاده منتقدانه از فلسفه در تحلیل مشکلات ناشی از تاثیر جهانی شدن یا ورود به مدرنیته از دیگر اهداف این نامگذاری بود.

گسترش فرهنگ تحمل دیگری، مدارا و صلح را می توان از دیگر دلایل اهمیت فلسفه نام برد. چنانکه آدری آزولای مدیر کل یونسکو در این ارتباط می‌گوید: فلسفه با اجازه دادن به ما برای کشف تنوع جریان های فکری در جهان، گفت وگو میان فرهنگ های مختلف را تسهیل می‌کند و شرایط فکری مساعد برای تغییر، توسعه و صلح پایدار را ایجاد می‌کند.

مدیرکل یونسکو در پیامی در ۲۰۰۲ میلادی همزمان با اعلام روز جهانی فلسفه اظهار می دارد: بسیاری از مردم می پرسند: چرا فلسفه در یونسکو؟ پاسخ من این است که: چگونه یونسکو می تواند به عنوان بازوی عقلانی و اخلاقی سازمان ملل متحد و مبنایی برای دموکراسی، حقوق بشر و جامعه عادل بدون تبلیغ تأملات فلسفی عمل کند؟ به عبارت دیگر، چطور است از این موضوع به عنوان ستون و پایه اساسی برای صلح استفاده کنیم؟

برگزاری روز جهانی فلسفه

نخستین همایش روز جهانی فلسفه در ۲۰۰۲ میلادی در محل اصلی یونسکو برگزار شد. از آن به بعد قرار شد که هر ساله در یک کشور برگزار شود، تاکنون در چند کشور نیز اجرا شد به عنوان مثال در ۲۰۰۵ میلادی در سانتیاگوی شیلی، ۲۰۰۶ میلادی در رباط مراکش، ۲۰۰۷ ترکیه میزبان روز جهانی فلسفه بود و همچنین ۲۰۰۸ در کشور ایتالیا در شهر پالرمو و .... برگزار شد. در تمام این همایش‌ها، موضوع هایی با مضامین فلسفی و تنوع و صلح فرهنگ ها مورد توجه بوده است و اندیشمندان و اساتید فلسفه بزرگ جهان حضور داشته و به ارایه دیدگاه ها و آخرین یافته های خود پرداخته اند.